Informacje

16. Pułk Ułanów Wielkopolskich im.Gen.dyw. Gustawa Orlicz-Dreszera I. GENEZA 16 PUŁKU UŁANÓW 

Historia 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich sięga czasów bardzo odległych- wojen napoleońskich i Księstwa Warszawskiego (1807-1815). Rodowód pułku jest bardzo długi. Organizatorem i pierwszym dowódcą oddziału jazdy przemianowanego dnia 28 grudnia 1809r. na 16 Pułk Jazdy Księstwa Warszawskiego był płk Marcin hr. Tarnowski. Na stały garnizon pułku wyznaczony został Lublin i okolice, a od 1 listopada 1810 r. pułk kwaterował w Tomaszowie, Tarnogrodzie i innych okolicznych miejscowościach. Stan pułku wynosił wtedy 27 oficerów, 632 podoficerów i ułanów oraz 705 koni. Pułk wyróżniał się piękną postawą obywatelską. Kiedy np. żołnierze dowiedzieli się o trudnościach finansowych niewielkiego Księstwa Warszawskiego utrzymującego bardzo dużą jak na swe możliwości armię, potrafili się zrzec dobrowolnie zaległego żołdu i umundurowania. Świadczono też niejednokrotnie różne formy pomocy dla ludności terenów zniszczonych przez działania wojenne. Pułk brał udział w kampaniach 1812, 1813 i 1814 roku. Swój chrzest bojowy otrzymał 16 Pułk w typowo kawaleryjskiej bitwie pod Mirem, stoczonej w dniach 10 i 11 lipca z kawalerią atamana Piatowa. Walcząc bardzo dzielnie, szarżując nieustannie, w sumie kilkanaście razy poniósł znaczne straty. W dalszym marszu i pościgu, będąc w stałym kontakcie bojowym z wycofującą się kawalerią rosyjską i kozakami, pułk przeszedł dnia 10 sierpnia wpław Dniepr pod Rochaczewem. W dniu 7 września brał udział w największej bitwie tej kampanii, pod Borodino. Po bitwie pod Borodino pułk w składzie 29 Lekkiej Brygady Jazdy postępuje ku Moskwie, w ciągłej styczności z nieprzyjacielem. W dniu 18 października wraz z innymi pułkami IV Korpusu osłania szarżami odwrót zgrupowania Murata na Woronowo. W odwrocie Wielkiej Armii Napoleońskiej rozpoczętym dnia 19 października 1812r., pułk w składzie wielkiej jednostki kawalerii idzie jako straż tylna, osłaniając wycofywanie się wojsk tej armii. W ustawicznych walkach z nieprzyjacielem pułk osiąga Berezynę, a 27 listopada pod Studzianką w składzie dwudywizyjnego korpusu szarżami osłania odwrót korpusu Victora. Po przekroczeniu Berezyny, przechodzi Mołodeczno, a następnie staje na linii Bugu. Dalsze losy pułku związane są z ostatnim etapem ery napoleońskiej. W rejonie Krakowa otrzymuje uzupełnienie ludzi i koni, po czym w składzie korpusu dowodzonego przez księcia Józefa Poniatowskiego opuszcza ziemie Księstwa Warszawskiego, osiągając 17 czerwca 1813 roku miasto Zittau (Żytowo). Tu następuje reorganizacja i do pułku włącza się resztki 20 Pułku Ułanów Litewskich, Jazdę Lubelską i oddział żandarmerii. Od połowy sierpnia rozpoczyna się dalszy marsz odwrotowy na zachód. W ostatnich walkach pułk działa w składzie 20 Brygady Jazdy pod dowództwem gen. Weyssenhoffa. Bierze udział w bitwie pod Kulm. Stopniowo wykrusza się w ustawicznych utarczkach i szarżach na kawalerię rosyjską i pruską. Uczestniczy jeszcze w słynnej bitwie narodów pod Lipskiem. Po abdykacji Napoleona gen. Henryk Dąbrowski otrzymuje propozycję od cesarza Aleksandra I zebrania w kraju rozproszonych wojsk polskich. Wyznaczone zostały punkty zborne dla oddziałów i pojedynczych żołnierzy z obcej służby lub niewoli. Dla 16 Pułku Ułanów wyznaczony został Lublin. Dnia 14 listopada 1814 roku stan pułku obejmował: 51 oficerów, 107 podoficerów. 333 ułanów- razem 491 ludzi. Następuje organizacja armii Królestwa Kongresowego. Nie było w niej już miejsca dla 16 Pułku Ułanów, który odrodził się dopiero po ponad stuletniej przerwie.

II.GENEZA 16 PUŁKU UŁANÓW WIELKOPOLSKICH 16 Pułk Ułanów Wielkopolskich powstał z oddziału konnego powstańców wielkopolskich, przekształconego w maju 1919 roku w 2 Pułk Ułanów Wielkopolskich. Formowanie rozpoczęto od dnia 29 grudnia 1918 roku z rozkazu Dowództwa Głównego w byłym zaborze pruskim. W skład kadry pułku weszli oficerowie z trzech zaborów, żołnierze byłych jednostek niemieckich i ochotnicy z rejonu Bydgoszczy i Kalisza. Miejscem tworzenia się pułku było Biedrusko pod Poznaniem. Do dalszej rozbudowy pułku już jako 16 Pułku Ułanów, przyczynił się pobór. Typ pułku początkowo nosił znamiona kawalerii dywizyjnej. Uzbrojenie było w całości pochodzenia niemieckiego. Stan przekraczał 1010 oficerów i szeregowych. Umundurowanie od lutego do listopada 1919r. Szyte były z zapasów sukna niemieckiego feldgrau. Czapki – rogatywki wielkopolskie miały biały otok i białą wypustkę na denku. Na obu brzegach otoku widniały wypustki pąsowe. Spodnie (z lampasami białymi) i płaszcz były szare. Przemundurowanie rozpoczęte w listopadzie 1919 roku, trwało do połowy 1921 roku. Konie pochodziły z hodowli na terenie Wielkopolski i Pomorza. Dnia 18 listopada 1919 roku pułk otrzymał sztandar bojowy z rąk przedstawicieli społeczeństwa Wielkopolski z napisem: „Biały sztandar- wzniosłe czyny” z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej na białym tle i inicjałami pułku z jednej strony, oraz orłem jagiellońskim na czerwono- białym tle z drugiej strony. Pod koniec listopada 1919 roku pułk zakończył formowanie się i stanął w gotowości bojowej.

III.ZWIĄZEK 16 PUŁKU UŁANÓW WIELKOPOLSKICH Z BYDGOSZCZĄ I Z REGIONEM

W grudniu 1919 roku i styczniu 1920 roku poszczególne szwadrony były przydzielane do grup wojsk wielkopolskich i zajmowały ziemie opuszczane przez Niemców. Po oswobodzeniu ziemi wielkopolskiej od zaborcy, pułk dnia 29 stycznia 1920 r. w pełnym składzie wkracza do Bydgoszczy i zakwaterowuje się w koszarach tzw. od tej chwili- ułańskimi przy ul. Szubińskiej.1(obecnie dzielnica Błonie, które dawniej pełniło funkcję poligonu-pola ćwiczeń ułanów). Centrum Wyszkolenia Kawalerii mającym kształcić oficerów i podoficerów pułków ułańskich był Grudziądz. W okresie międzywojennym polska kawaleria należała do światowej elity wojskowej, której duże wsparcie okazywał międzywojenny prezydent Bydgoszczy Leon Barciszewski. Rozkazem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z dn. 15 listopada 1919r.pułk otrzymuje nakaz zmiany dotychczasowych odznak umundurowania wielkopolskiego na odznaki umundurowania wojsk ogólnopolskich i w kolejności otrzymuje numerację 16/2 Pułk Ułanów Wielkopolskich w organizacji krajowej. Od 9 marca 1920r. pułk bierze udział w kampanii 1920r. Wymarsz pułku odbył się transportami kolejowymi z Bydgoszczy do Małopolski Wschodniej w rejon Podhorce, skąd w dniu 24 marca 1920 roku przechodzi do Zdołbunowa i wchodzi w skład V – Brygady Kawalerii płk Orzechowskiego należącego do 2 armii. Od 4 kwietnia do 18 czerwca 1920 r. pułk brał udział w działaniach ofensywnych, dochodząc do Dniepru. Kontrofensywa wojsk radzieckich, której głównym atutem była 1 Konna Armia począwszy od połowy maja 1920 r. dość szybko przekreśliła cele wyprawy kijowskiej. Niestety, w konsekwencji front polsko – ukraiński zmuszony został do zwinięcia się i przejścia najpierw do walk obronnych, a następnie do odwrotu. Ponoszone przez pułk poważne straty doprowadziły do wycofania go z frontu i przesunięcia pod Zamość w celu reorganizacji i uzupełnienia rezerwami przysyłanymi z Bydgoszczy w liczbie 500 szabel. Działania wojenne 1920r. prowadzone z dzielnym i bitnym przeciwnikiem , pułk okupił dużymi stratami. Spełniał swój żołnierski obowiązek, niezależnie od politycznych celów tej niepotrzebnej wojny. 41 oficerów, podoficerów i ułanów odznaczonych zostało najwyższymi odznaczeniami bojowymi- Orderem Virtuti Militari, 48 otrzymało Krzyż Walecznych. W dniu 25 listopada 1920 r. miasto Bydgoszcz serdecznie powitało powracających z frontu „białych ułanów”. Odbyła się uroczysta msza św., a prezydent miasta wygłosił przemówienie na Starym Rynku. Straty pułku w kampanii 1920 r. wyniosły: 58 żołnierzy poległych i 82 rannych. Z inicjatywy i staraniem pozostałych przy życiu oficerów, podoficerów i ułanów pułku – wzniesiono pomnik w koszarach w pobliżu bramy głównej wg projektu porucz. Ryszarda Jurkiewicza. Odsłonięcie pomnika odbyło się w maju 1921 roku. Pomnik ten w 1939 r., po zajęciu koszar przez hitlerowskiego najeźdźcę, został zniszczony i zrównany z ziemią. Ostatecznej rekonstrukcji pomnika dokonana no w 2005 roku i znajduj się on obecnie przy ulicy 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich w Bydgoszczy. Począwszy od listopada 1920 roku, od chwili powrotu na pobyt stały do Bydgoszczy- pułk przystępuje do normalnej pracy pokojowej. Rok rocznie w ramach obowiązkowej służby wojskowej w miesiącu październiku był powoływany do pułku rocznik rekrutów w składzie około 800 ludzi. Rozpoczynał się żmudny okres szkolenia rekruckiego, który trwał 3 miesiące ( cała służba wojskowa trwała 2 lata). Po ukończeniu tego okresu rekruci składali uroczystą przysięgę wierności dla Ojczyzny- na sztandar pułkowy. Do aktu przysięgi cały pułk ze sztandarem stawał na błoniach w szyku pieszym. Po odprawieniu mszy św. polowej, następował moment przysięgi. Po złożeniu przysięgi odbywała się defilada przed sztandarem pułkowym, po czym pułk wracał do koszar. Na placu koszarowym były ustawione stoły przy których ułani wspólnie ze swoimi rodzinami , przybyłymi na tę uroczystość oficerami i podoficerami spożywali odświętny obiad zakrapiany…piwem – przy dźwiękach pułkowych trębaczy. Po skończonym obiedzie- w krytej ujeżdżalni odbywała się zabawa ułańska do późnej nocy. W okresie rekruckim następowała selekcja zdolniejszych rekrutów do pułkowej szkoły podoficerskiej. Szkoła podoficerska liczyła około 100 ludzi, którzy byli szkoleni na przyszłych podoficerów liniowych jak również w specjalnościach sanitariuszy medycyny, weterynarii, rusznikarzy, podkuwaczy, kucharzy i innych. Po ukończeniu 5-cio miesięcznej szkoły podoficerskiej, zdolniejsi byli awansowani do stopnia kaprala, pozostali do stopnia starszego ułana, następnie zaś byli przydzielani do poszczególnych szwadronów jako dowódcy sekcji względnie specjaliści. W okresie od przysięgi do końca miesiąca lipca odbywało się dalsze szkolenie do manewrów. Manewry trwały od 6-8 tygodni. Ułani byli szkoleni w warunkach zbliżonych do ewentualnych działań wojennych i stawali się pełnowartościowymi żołnierzami oswojonymi i zahartowanymi w warunkach polowych. Drugi rok służby wojskowej był okresem doskonalenia nabytych wiadomości w zakresie całokształtu rzemiosła wojskowego. Pułk szybko zagospodarowuje się w koszarach po kampanii 1920r. W jednym z budynków urządza kasyno podoficerskie, powstaje obszerna, zawsze ładnie udekorowana świetlica żołnierska. Rozwija się prowadzona przez Biały Krzyż praca kulturalno- oświatowa., którą objęci zostali wszyscy żołnierze pułku. Szczególny nacisk kładzie się na likwidację analfabetyzmu. Dumą pułku jest jego orkiestra sformowana jeszcze w czasie działań wojennych. Bardzo wysoki poziom reprezentował pułk w sporcie jeździeckim. Od roku 1921 do roku 1926 pułk urządza coroczne zawody konne z udziałem wszystkich pułków 3 dywizji kawalerii ( do której 16 Pułk Ułanów wtedy należał) i jeźdźców ze Szkoły Kawalerii w Grudziądzu. Bardzo uroczyście obchodzony był corocznie dzień 26 lipca jako dzień święta pułkowego (rocznica bitwy pod Szczurowicami) W roku 1938 po wyjątkowo wczesnych ćwiczeniach letnich Pomorskiej Brygady Kawalerii w rejonie Wejherowa, coroczne uroczystości święta pułkowego odbyły się nie jak zwykle w Bydgoszczy, ale nad brzegami Bałtyku. Łączyły się one z nadaniem pułkowi zaszczytnego imienia. Odtąd pułk nosić będzie nazwę: 16 Pułk Ułanów Wielkopolskich im. Gen. Dyw. Orlicz- Dreszera. W przeddzień święta pułkowego wieczorny „Apel Poległych” odbył się nad brzegiem morza, przy mogile poległego w tragicznej katastrofie lotniczej generała. We wrześniu 1939 roku zaraz po wybuchu wojny, jednostka dostała rozkaz obrony Pomorza przed Niemcami. Pierwsza bitwa z pierwszymi oddziałami Wermachtu odbyła się 3 września 1939r. Walka była bardzo zacięta. W jej wyniku niemieckie czołgi zostały zatrzymane na kilka godzin. Mimo olbrzymiej ofiarności, zaciętości, odwagi i bohaterstwa żołnierzy, pułk został rozbity na dwie części. Jedna grupa wraz ze sztandarem została rozbita przez hitlerowców w Borach Tucholskich, druga dowodzona przez podpułkownika Arnolda Russockiego dotarła do Grupy chcąc przedostać się do Grudziądza. Po ciężkich walkach Polacy ulegli i dostali się do niemieckiej niewoli. Osłaniając B.K. na kierunku bydgoskim pułk stracił 40% stanów osobowych i 60% koni. Z kotła pod Świeciem wydostały się niedobitki pułku , które w małych grupkach dotrwały do 18 września. Pułk faktycznie przestał istnieć 5 września 1939 roku w rejonie Górnej Grupy. Straty w 1939 roku wyniosły 350 żołnierzy. Za kampanię wrześniową 1939 r. nadano 45 Krzyży Walecznych, brak jest natomiast danych o nadaniu Krzyży Virtuti Militari.

IV.PODSUMOWANIE

Bohaterska postawa żołnierzy 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich w obronie naszej Ojczyzny i poświęcenie najważniejszej wartości dla drugiego człowieka-jaką jest życie zasługuje na szacunek i uznanie. Dlatego też wybranie na swojego patrona imienia pułku, którego żołnierze, w latach 1920-39, stacjonowali w koszarach na terenach przylegających do naszej szkoły byłoby świadectwem naszego patriotyzmu i umiłowania naszego wolnego dziś kraju. Chcielibyśmy zaopiekować się ułańskimi pamiątkami, a przede wszystkim usytuowanym niedaleko naszej szkoły pomnikiem.